Met het proefschrift Waterveiligheid: het managen van kwetsbaarheid voorbij de mythe van droge voeten wordt een impressie gegeven rond de waterveiligheid in ons land. Vanuit de Nederlandse omgang met overstromingsdreiging in sociaal-cultureel perspectief. Het onderzoek van Kothuis en Heems verklaart waarom overstromingsdreiging ‘niet leeft’ in Nederland. Na problemen met de grote rivieren in 1993 en 1995 stuurden overheden aan op anders omgaan met water.
Met publieke communicatie over waterveiligheid en publieksparticipatie bij waterveiligheids- projecten willen zij het waterbewustzijn van burgers vergroten en risicobewust gedrag stimuleren. Onderzoek toont nu de onverwachte en ongewenste neveneffecten van dit beleid: verontwaardiging, apathie en verlies van publiek vertrouwen. Volgens Heems en Kothuis is de ‘veiligheidsmythe van droge voeten’ debet aan het falende overheidsbeleid: hoewel Nederlanders rationeel weten dat absolute garantie op veiligheid niet bestaat, is met de Deltawerken de overtuiging ontstaan dat overheden en experts droge voeten garanderen. Deconstructie van deze nationale mythe is noodzakelijk voor maatschappelijke verankering van een nieuwe omgang met waterveiligheid.
De grootste uitdaging van deze eeuw? Omgaan met klimaatverandering. Als Commandant der Strijdkrachten zag Tom Middendorp hoe droogte en waterschaarste kunnen leiden tot conflicten. In zijn boek Klimaatgeneraal beschrijft hij hoe klimaat en veiligheid met elkaar samenhangen én wat individuen kunnen doen aan klimaatadaptatie- en mitigatie.
‘Think big, act small, start somewhere’, luidt het motto van Tom Middendorp. Klimaatverandering is een groot, complex probleem, maar we kunnen allemaal het verschil maken. ‘Al doe je maar iets kleins binnen jouw omgeving. Als miljarden mensen dat doen, dan gaat er écht iets veranderen. En sommige mensen kunnen uitzonderlijke dingen.’ Voordat we overgaan tot deze inspirerende voorbeelden, eerst iets meer over de samenhang tussen klimaat en veiligheid.
Ontwikkeling en veiligheid
Tijdens militaire missies in het buitenland leerde Middendorp dat ontwikkeling en veiligheid niet zonder elkaar kunnen. De voormalig Commandant der Strijdkrachten schetst hoe het ging in Irak, waar Defensie in de ene provincie aan de veiligheid werkte en BZ in de andere provincie projecten deed op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. ‘Hoe duurzaam is veiligheid als mensen geen perspectief hebben? En wat zijn de mogelijkheden om ontwikkeling tot stand te brengen als een gebied niet veilig is?’
Conflicten door waterschaarste
Ook ziet Middendorp dat klimaatverandering een steeds grotere rol speelt in de internationale veiligheid. ‘De wereldbevolking verdubbelt deze eeuw, terwijl we nu al tekorten hebben aan water en voedsel. Door klimaatverandering hebben we minder bebouwbare landbouwgrond tot onze beschikking. Oogsten mislukken door droogte of overstromingen. Als we ons onvoldoende aanpassen aan het veranderende klimaat, ontstaan er veel conflicten.’
Migratie en extremisme
In de kwetsbare landen waar klimaatverandering het hardst toeslaat, zijn overheden vaak beperkter in hun mogelijkheden om iets te doen aan adaptatie. Op een gegeven moment verliezen mensen de hoop, en ontstaan er spanningen en frustratie. Sommige mensen zullen migreren. De Wereldbank voorspelt dat er in 2050 honderden miljoenen migranten zijn. Anderen zoeken hun toevlucht in extremisme en georganiseerde criminaliteit. ‘Voor mensen die wanhopig zijn, is de stap snel gezet. Als er in een land ook nog etnische verschillen zijn, dan kan het gaan broeien en tot conflicten leiden. Dat zien we nu in Mali. Dit land lijdt al 8 jaar onder een intern conflict dat mede wordt gevoed door de effecten van toenemende droogte.’
Tijd om een hoopvol perspectief te bieden. In de tweede helft van zijn boek Klimaatgeneraal schetst Middendorp hoe individuen het verschil kunnen maken.
Er werd lang naar uitgekeken, nu is het er: een nieuw rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Uit het rapport blijkt onder meer dat het klimaat ongekend snel verandert en dat de mens daarvan de oorzaak is.
De belangrijkste conclusies, reacties én de achtergrond van het rapport op een rij. De conclusies:
De klimaatverandering is ongekend groot, groter dan in de duizenden jaren hiervoor.
Het is overduidelijk dat het klimaat is opgewarmd door de mens. Dat heeft in de hele wereld nu al grote veranderingen veroorzaakt in de atmosfeer, in de oceanen, het gebied rond de noordpool en natuurgebieden.
Het is duidelijker geworden dat klimaatverandering leidt tot meer extreem weer. Verdere opwarming leidt tot nog grotere veranderingen in het klimaat: intensere en frequentere hittegolven, meer hittegolven in de oceanen, meer en vaker zware regen, vaker droogte, meer zware tropische cyclonen, steeds minder ijs op de noordpool en afname van de permafrost.
De beste schatting voor het opwarmende effect van de uitstoot van broeikasgassen door de mens is 3 graden, met minimaal 2 graden en maximaal 5 graden.
Sommige gevolgen van klimaatverandering dreigen in eeuwen of zelfs duizenden jaren niet te keren te zijn. Dat geldt vooral voor veranderingen in de oceanen, de ijskappen en het zeeniveau.
Klimaatverandering kan op korte termijn en regionale schaal variaties vertonen. Op de grootschalige klimaatverandering heeft dat geen effect, maar het is wel belangrijk om met die variaties rekening te houden.
Er zijn vijf nieuwe ‘emissiescenario’s’ uitgewerkt. Bij alle scenario’s blijft de temperatuur tot ongeveer 2050 stijgen. Deze eeuw stijgt de temperatuur meer dan 1,5 tot 2 graden, tenzij de uitstoot van broeikasgassen heel sterk beperkt wordt.
Bij verdere opwarming zullen de gevolgen overal op aarde groter worden. De gevolgen zullen bij 2 graden groter zijn dan bij 1,5 graad en nog groter en uitgebreider als het nog meer opwarmt. Gebeurtenissen met een kleine kans, zoals het instorten van een ijskap, plotselinge veranderingen in de oceaanstromingen, gecombineerde weersextremen of een aanzienlijk grotere opwarming kunnen niet uitgesloten worden en moeten meegenomen worden in de beoordeling van de risico’s.
Als we de klimaatverandering willen beperken, is het op z’n minst nodig om netto nul CO2 uit te stoten.
TU Twente RISK & RESILIENCE ONLINE 3,4 en 5 november van 16.00 – 18.00 uur
KOERS HOUDEN EN WENDBAAR BLIJVEN IN DE NEDERLANDSE WATEROPGAVE
Op 3,4 en 5 november organiseert de TU Twente het RISK & RESILIENCE ONLINE fesitval. Als co-organisatoren zijn PRIMO Nederland en het Genootschap voor Risicomanagement betrokken. Het thema dit jaar: ‘After the crisis? Het driedaags programma start alle dagen om 16.00 en duurt tot 18.00 uur. Het is natuurlijk ook mogelijk om een deel van het evenement bij te wonen. Op woensdag 4 november staat naast de sector overheid ook de watersector op het programma.
De wereld heeft zich laten verrassen door de huidige Corona-crisis en de verleiding is groot om hier volledig in op te gaan. Daarmee bestaat ook de neiging om langzaam ontwikkelende crisissen te vergeten. Crisissen die zich allang hebben aangekondigd en die in hoog tempo urgent worden.
Zo is de beheersing van ons water een dagelijkse opgave die cruciaal is voor ieders bestaan. Waterschappen staan aan de lat voor veilig, schoon en voldoende water. Toch heeft ieder individu hier ook een verantwoordelijkheid in. Gezien een klimaatontwikkeling die al vele jaren in hoog tempo doorzet, kunnen we ons in deze wateropgave niet meer veroorloven, ons te laten verrassen of te laten remmen. We hebben te borgen dat aspecten als waterkwaliteit en waterkwantiteit beheerst worden, hetgeen zich o.a. vertaalt in: water ín het land vasthouden, en tegelijkertijd water buíten het land houden.
Arnoud Molenaar: werken aan een weerbare en veerkrachtige stad
Rotterdam klaarmaken voor de toekomst: dat gaat veel verder dan de stad en haar gebouwen voorbereiden op heftige regenbuien en een veranderend klimaat. Chief Resilience Officer Arnoud Molenaar van de gemeente Rotterdam vertelt hoe Rotterdam op een integrale manier werkt aan een weerbare en veerkrachtige stad.
Chief Resilience Officer, het is een tot de verbeelding sprekende titel. Arnoud Molenaar, verantwoordelijk voor het programma ‘Resilient Rotterdam’, draagt ‘m al sinds 2014, toen Rotterdam toetrad tot het wereldwijde netwerk ‘100 Resilient Cities’ (100RC), bekend als het Global Resilient Cities Network (GRCN). Resilience dus, vrij vertaald is dat zoiets als weerbaarheid en veerkracht.
En dat begrip is, zo benadrukt Molenaar meteen, een stuk breder dan de term klimaatadaptatie. “Waar het om gaat, is dat we de stad proberen voor te bereiden op plotselinge gebeurtenissen en geleidelijke veranderingen. Dat kunnen dus felle hoosbuien zijn, maar ook de stijgende zeespiegel. Hiervoor moeten we in de stad klimaatadaptieve maatregelen nemen. Maar dat is slechts een van de manieren om de stad weerbaar en veerkrachtig te maken. Het gaat verder.” Lees meer
Public Risk Forum #4: Het financiële advies van de risicomanager
Public Risk Forum 4, woensdag 24 juni 2020. Op deze dag vond de vierde online discussie plaats van het Public Risk Forum, het platform voor dialoog en kennisuitwisseling van PRIMO. Leden van dit forum hebben van gedachten gewisseld over nut en noodzaak van een financieel advies van de risicomanager.
Reden van dit onderwerp ligt in de recente publicaties, die duiden op het feit, dat met name de (lagere) overheden een tijd tegemoet gaan waar het op peil houden van de financiële budgetten veel aandacht zal krijgen. De gedachtewisseling is begonnen met het uitgangspunt dat er over het algemeen sprake is van een kwestie die moet worden opgelost wil het tot een dergelijk advies komen.
De deelnemers hebben daarbij als heikele kwesties, vanuit hun eigen werkervaring, ter verdere discussie/uitwerking onder andere ingebracht:
De doorontwikkeling van het sociaal domein blijft veel aandacht vragen.
Vanaf de ontwerpfase in bouwprojecten is veiligheid in brede zin toch wel een zaak, die meer aandacht vraagt. Veiligheid in brede zin komt opnieuw op de kaart.
Er is een noodzaak om meer focus aan te brengen, nu er heel veel ontwikkelingen en eigenlijk te veel kwesties spelen. Daarbij te denken valt aan onder meer te denken aan de stikstofproblematiek, bestuurlijke ontwikkelingen zoals omgevingswet, maar ook de problematiek rond Corona, klimaat en energie, water, digitale transformatie.
Opgaven binnen bijvoorbeeld een dienst Stadsontwikkeling moeten worden “georganiseerd”, nu opgaven voor de langere termijn kunnen stagneren. Waar wordt de bedrijfscontinuïteit van de stad geraakt, waar exact? Weten wij dat? Wie is daarvoor verantwoordelijk? Wie is de eigenaar van het probleem?
Last but not least dient er veel meer aandacht te zijn voor effectieve risicoreserveringen, het creëren van budgetruimte en het op peil houden van de weerstandscapaciteit
Geconcludeerd is door de deelnemers dat de financiële effecten van de Coronacrisis wel zijn doorberekend inmiddels, c.q. worden bijgehouden. De discussie voor de 2021 begrotingen wordt als cruciaal beschouwd, omdat daarin de daadwerkelijke keuzes moeten worden gemaakt. Zicht op indirect effecten is nog wat onzeker.
Aansluitend is van gedachten gewisseld over de financiële risico’s voor de overheden in algemene zin. Uit deze discussie kwamen de volgende punten naar voren:
Het benutten en uitbuiten van de Corona-regelingen kan leiden tot nieuwe publieke risico’s, risico’s voor de samenleving.
De financiële risico’s die verbonden zijn aan deelnemingen vragen echt aandacht.
De gevolgen van het opschorten van projecten kan leiden tot onvoorzienbare verschuivingen in het weerstandsvermogen.
Het salderen van regelingen geeft financiële risico’s. Inzicht is belangrijk.
Er zijn tegenvallers te verwachten m.b.t. de uitkeringen uit het provincie- en gemeentefonds en wat zijn hun effecten?
Bezuinigingen op het sociaal domein worden nu al moeilijk gehaald. Wat zijn de risico’s financieel en voor de zorg zelve?
Er zitten financiële risico’s verbonden aan het aankopen c.q. verplaatsen van eigendom van derden t.b.v. bouw- en/of werkterreinen, nu er een druk komt op het uitvoeren van bouwprogramma’s.
Kansen en risico’s worden niet expliciet genoeg gemaakt en daarbij komt dat naar deze aspecten (kansen hebben een andere mindset dan het kijken naar en denken over risico’s) door bestuurders en topmanagers wordt gekeken op een totaal verschillende wijze.
De deelnemers aan het Public Risk Forum kwamen op basis van de inventarisatie van de kwesties en financiële risico’s tot de formulering van de volgende adviezen:
Breng de financiële pijn van de Corona crisis in kaart. Bij de gemeenten wordt hier reeds volop aan gewerkt. Dit speelt overigens bij de provincies in mindere mate.
Laat risicomanagement en financial control naast en onafhankelijk van elkaar functioneren om een brede gedachtewisseling over risico’s mogelijk te maken.
De blik moet vooruit worden gericht (risico’s liggen altijd in de toekomst), dus niet alleen terugkijken en verantwoording afleggen (audit en control). Beide kunnen bijeenkomen in het financieel risicomanagement.
Het risicomanagement dient toch echt deel uit te gaan maken van het besluitvormingstraject van top en bestuur, dit zowel in de lijn als op programma-/projectniveau. Dit alles kan leiden tot een goed en aan te passen risicoprofiel dat financieel vertaald kan worden.
Vanuit de deelnemers wordt nog een aantal meningen meegegeven die van belang zijn voor een goede bedrijfsvoering:
Wees risicobewust en handel ernaar.
Weeg risico’s af met behulp van heldere en uniforme beheerkaders.
Met de Coronacrisis als voorbeeld moet worden geconstateerd dat daar in eerste instantie (in het begin mogelijk wel terecht) de focus met name op de gezondheidszorg heeft gelegen. De andere risico’s sneeuwden in het begin volledig onder en de les zou zijn, deze eerder een rol te laten spelen in de verdere besluitvorming.
Er dienen zoveel mogelijk disciplines te worden bijeengebracht en er moet durf zijn de risico’s te benoemen en onderdeel te laten zijn van de besluitvorming. Het gaat om het beheersen van onzekerheden.
Risicomanagement is met zijn prospectieve karakter, in combinatie met scenarioplanning een onmisbaar instrument voor een effectieve sturing van organisatie.
Risicomanagement dient altijd onderdeel te zijn van de besluitvorming, zoals bij de punten onder het kopje ‘advies’ reeds is omschreven. Daaraan kan op deze plaats worden toegevoegd, dat als dit niet zichtbaar is het risicomanagement geen bestaansrecht meer heeft.
Risicomanagement is een belangrijke pijler om als organisatie en samenleving te leren en naar de toekomst te kijken in plaats van steeds maar weer terug te kijken.
Aan dit Forum hebben deelgenomen: Pauline Strijers, Risicomanager bij het Ingenieursbureau van de gemeente Den Haag, Jolanda Scheider, Adviseur Concern Control provincie Noord-Brabant, Niels den Das, adviseur Risicomanagement gemeente Amsterdam, Mary-Ann Mooiman, Risicomanager provincie Zuid-Holland en Ed Mallens, Kwaliteits-/Risicomanager gemeente Rotterdam. Namens PRIMO hebben deelgenomen Jack Kruf en Harrie Scholtens.
De deelnemers aan dit Forum hebben overigens geconcludeerd dat het aanbeveling verdient om de “krachten te bundelen” en toe te werken naar het op regelmatige wijzer formuleren van adviezen/meningen over prangende onderwerpen binnen het openbaar bestuur.
Zo zal in een volgend Public Risk Forum de Digitalisering aandacht krijgen, maar ook onderwerpen als: discriminatie, informatiebeveiliging, veiligheid in de breedste zin van het woord en nut en noodzaak van een paragraaf Besturing, zullen nog aan de orde komen. Dit lijstje zal nog worden aangevuld gedurende de komende tijd.
Het interactieve Public Risk Forum is vanaf deze bijeenkomst ingepland voor elke twee weken.
De volgende digitale bijeenkomst gaat over Risicomanagement en digitalisering als corporate opgave is gepland op woensdag 8 juli a.s. van 11.30 tot 12.30 uur. De lijnen staan open vanaf 11.00 uur.
Heeft dit alles uw interesse opgewekt voor het PRIMO Public Risk Forum, schroom dan niet contact op te nemen met PRIMO via admin@primonederland.nl.
Roderik van de Wal, Hoogleraar ‘Sea-Level Change and Coastal Impacts’
Inaugurele rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar aan de faculteiten Bètawetenschappen en Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht, op 10 januari 2020.
“Särskilt vill jag välkomma min kompiss fran Sverige, tyvärr vill jag fortsätta pa Holländsk, trots min första steg i glaciologi ägda um I Svensk fjällerna.
Je maintedrai, luctor et emergo, wat valt er nog aan toe te voegen. Geen zee te hoog… De Nederlandse taal kent veel uitdrukkingen die verwijzen naar de strijd tegen het water die we al sinds mensenheugenis voeren. Feitelijk al langer dan deze uitdrukkingen oud zijn. Ver voor Willem van Oranje de wapenspreuk tot zijn motto wist te verheffen werd het water al ingezet in de strijd tegen de Spanjaarden. Een strijd tegen en met het water die we sindsdien gevoerd hebben en waarvan we het idee hebben dat we die nog lang gaan voeren. Het verbaast dan ook niet dat aanpassen aan veranderingen, in vakjargon adaptatie, diep in onze genen zit.
Aanpassen wordt in onze cultuur veelal gezien als het verhogen van dijken, en het ruimte maken voor het water leidend tot de meest fantastische civiel technische oplossingen, waarvan ik de voorbeelden nu maar achterwege zal laten. Aanpassingen die uitgaan van de maakbaarheid van de samenleving vanuit een technocratische visie. We hebben het land op het water veroverd en zullen het land tegen het water beschermen. Geen zee te hoog! (Met een uitroepteken). In deze rede wil ik hierbij toch enige kanttekeningen plaatsen, en het zal u, als u mij kent niet verbazen dat die kanttekeningen voortkomen uit het veranderende klimaat om ons heen.
“In de risico analyses van veel deelcomponenten van het klimaatsysteem, denk bijvoorbeeld aan tropische cyclonen, droogte, hittegolven, bosbranden, maar ook richting de ecologie blijkt dat er onaanvaardbare risico’s optreden als de temperatuur meer dan 2 graden stijgt.”
Het lange termijn perspectief
Allereerst wil ik U meenemen op een zoektocht naar wat we weten over zeespiegelstijging. Die zoektocht begint lang geleden. De aarde heeft er niet altijd zo uitgezien zoals wij de aarde nu kennen. De geologie heeft ons geleerd dat er veel warmere periodes op aarde zijn geweest, met veel minder ijs op aarde, en een veel hogere zeespiegelstand. Het is dan ook verleidelijk om naar analogieën te zoeken in het verleden die ons iets kunnen leren over hoe de wereld van het ijs zich zal ontwikkelen in een warmer wordend klimaat. Uit de oude geologische doos komt het gezegde “Het verleden is de sleutel tot de toekomst”. Natuurlijk zijn er periodes geweest waarin de continenten ergens anders lagen en de broeikasgasconcentraties veel hoger…” Lees meer
Dit jaar bestaat de Brabantse Waterschapsbond 90 jaar. Dit jubileum markeert de samenwerking tussen de Brabantse waterschappen en hun unieke positie in het Brabantse ecosysteem. Om dit te vieren hebben de besturen van de Brabantse waterschappen ervoor gekozen om hun blik vooruit te richten: om te jubileren door vooruit te zien. Om het verleden recht te doen, kijken zij naar de toekomst.
Welk waterschap is nodig als we tien jaar vooruitkijken en wat kunnen we nu doen om dat dan te bereiken? Wat zijn de trends en patronen, waar bewegen ze heen, welke kiemen dienen zich aan, en wat zou dat alles kunnen betekenen voor Brabantse waterschappen en hun omgeving? Wat kunnen we doen om samen met de omgeving ecosystemen te bouwen die te midden van die toekomstige omstandigheden kunnen overleven en excelleren?
In dit essay presenteren we de opbrengst van een traject waarin we met een grote groep betrokkenen hebben nagedacht over de toekomst van de Brabantse wateropgave en de rol van de Brabantse waterschappen daarin. Lees meer
Zeker 165 gemeenten weten niets over lood in waterleiding
Mitchell van de Klundert en Winny de Jong
Op zijn minst 165 Nederlandse gemeenten weten niet of er binnen de eigen grenzen nog gebouwen staan met loden drinkwaterleidingen. Dat blijkt uit een enquête van de NOS. Vermoedelijk is het aantal gemeenten dat geen zicht heeft op het probleem van risicovolle loden leidingen nog groter.. Lees meer
Beste landgenoot, Laat ik de dreiging wat duidelijker beschrijven. Het voortbestaan van Nederland staat op het spel. Er is een kans dat onze kinderen afscheid moeten nemen van steden als Den Haag en Delft, Rotterdam en Amsterdam, Leiden en Haarlem. Dat zeg ik niet, dat zeggen tal van Nederlandse wetenschappers. Lees meer
