Permanent alert en risicobewust

Door Marcel Mennen*

Nederland is een veilig land met een hoog welvaartsniveau, een uitgebalanceerd rechts- en staatsysteem, robuuste vitale voorzieningen en een stabiele economie. Mede daardoor hebben we een hoog niveau bereikt van mitigatie ten aanzien van allerlei bedreigingen, of het nu natuurrampen betreft zoals overstromingen en infectieziekte uitbraken, forse economische tegenslag of dreigingen van moedwillige aard: terrorisme en georganiseerde misdaad.

Toch moeten we permanent alert blijven op zulke dreigingen. De wereld wordt complexer door toenemende afhankelijkheden op het gebied van handel en economie, technologieën en veranderende machtsverhoudingen. En we ondervinden – mede door ons eigen toedoen – steeds meer de gevolgen van klimaatverandering en stijgende druk op het ecologisch systeem. Deze ontwikkelingen vergroten de kans op rampen en crises met onverwacht ontwrichtende effecten.

De vraag is of we ons daar voldoende bewust van zijn en in staat zijn zulke schokken op te vangen. Anders gezegd, kan onze samenleving nog tegen een stootje als het een keer goed mis gaat? Hoe goed is het risicobewustzijn en het vermogen tot aanpassen van de Nederlandse burger als we in een situatie belanden waar we niet meer aan gewend zijn? Zou het niet verstandig zijn dat bewustzijn te verstevigen, de burger weer te leren met risico’s om te gaan en daar al van jongs af aan mee te beginnen?

Er is nog een andere reden om hier aandacht voor te hebben. Het hoge veiligheid- en welvaartsniveau in ons land en ‘de westerse wereld’ is bereikt door een jarenlang proces van economische groei en technologische vooruitgang. Die ontwikkeling ging gepaard met een verschuiving van een agrarische en industriële economie naar een kennis- en diensteneconomie.

Dit was onder meer mogelijk door intensief gebruik van grondstoffen en uitbesteding van productie aan ‘minder ontwikkelde’ landen, waar arbeid veel goedkoper is. Echter, ook die landen willen – terecht – meeprofiteren van alle welvaart. Dat gaat leiden tot grotere druk op het global system met als mogelijk gevolg een toename van conflicten, maar ook een rem op onze welvaart. Zulke ontwikkelingen zijn nu al zichtbaar. De vraag is of we ons voldoende realiseren dat de bomen mogelijk niet tot in de hemel zullen blijven groeien en we misschien pas op de plaats moeten maken.

Het concrete handelingsperspectief voor de aanpak van de in het Global Risks Report 2016 genoemde risico’s, is het meest gebaat bij:

“De moed hebben te ondernemen en uit te dragen dat er risico’s zijn en we daar gezamenlijk verantwoordelijkheid voor dragen: ‘nuchter omgaan met risico’s.’

*Mennen, dr. M. (Marcel), Algemeen secretaris Analistennetwerk Nationale Veiligheid RIVM. Hij maakt deel uit van de Nederlandse Denktank ‘From Global to Local’ 2016.