Paragraaf weerstandsvermogen van gemeenten – II

Peter Boorsma

De auteur neemt deze zomer de weerstandsparagraaf (WP) onder de loep. In deel I is de eerste onderzoeksvraag beantwoord: wie schrijft de weerstands-paragraaf? Nu in deel II de tweede en derde onderzoeksvraag.

2. Welke aandacht wordt geschonken aan de mission Identification, dus aan de uitgangspunten van beleid, aan de gestelde normen.

Binnenlandse Zaken heeft voorgeschreven dat de gemeente  in de WP aandacht moet schenken aan beleid. Hier zou onderscheid gemaakt kunnen worden tussen het beleid op hoofdlijnen, beleid voor de (middel)lange termijn, o.a. terzake van aan te houden normen, en anderzijds het beleid gericht op de concrete risico’s.

Wat dat ‘hogere’ beleid betreft is relevant wat Williams e.a. (1995) schrijven: de mission identification is de schakel tussen de doelen van de organisatie enerzijds en het beleid van het risk management (RM) anderzijds. Tegenwoordig wordt vaak verwezen naar RM als een instrument om de organisatiedoelen beter te bereiken, een goed RM kan kosten besparen, kan lange wachttijden voorkomen, kan leiden tot snellere realisatie van beleid, kan betere doelbereiking bevorderen. De grondslagen voor het gemeentelijk RM worden vastgelegd in een Nota Weerstandsvermogen, waarnaar verwezen wordt, of zou moeten worden, in de WP. Een probleem is dat de Nota vaak al enkele jaren oud is, niet jaarlijks wordt herijkt, wat natuurlijk vooral in een jonge beleidstak zich wreekt; risk management is nog volop in ontwikkeling, zou men denken.

Dat wat betreft het beleid gericht op de doelen, de middellange termijn. Daarnaast gaat het om beleid gericht op de specifieke risico’s in de voorliggende WP. Dan gaat het om per risico aan te geven op welke manier het risico wordt beheerst: verbieden, beperken, overdragen, accepteren (en op welke manier).

Wat is de empirische bevinding wat betreft beleidsuitspraken in de WP?

  • Er wordt weinig aandacht aan geschonken aan beleid in algemene zin.

In de onderzochte gemeenten wordt weinig aandacht geschonken aan die relatie. Interessant is wat Coevorden schrijft als doel:

‘Onze doelstelling is:

  • het realiseren van een gezonde financiële positie;
  • het voorkomen van ingrijpende beleidswijzigingen die noodzakelijk worden bij het zich voordoen van niet afgedekte risico’s. Dit wordt gerealiseerd door middel van beheersing van de risico’s en een positief weerstandsvermogen.’

Woensdrecht begint met een kopje: ‘Voorzichtig financieel beleid vormt het fundament voor de weerstandscapaciteit.’

Er wordt verwezen naar de norm voor de ratio Weerstandsvermogen van 1.4. Er wordt in de weerstandsparagraaf weinig aandacht geschonken aan beleid in algemene zin.

Kwalitatieve beoordeling risicomanagement
Valkenswaard wil zoeken naar evenwicht tussen financiële soliditeit enerzijds en het streven om niet onnodig geld ‘op de plank te laten liggen’ anderzijds. Een dergelijk geluid wordt vaker gehoord. Hier ook het misverstand over het beschikbaar zijn van de bronnen genoemd in de weerstandscapaciteit.

Interessanter is wat volgt: ‘Een belangrijk criterium hierbij is de kwalitatieve beoordeling van het risicomanagement. Als deze hoger uitvalt, kunnen we volstaan met een lagere weerstandscapaciteit en dus met een lager verhoudingsgetal.’

In de WP van Hardenberg wordt een opmerking gemaakt die hopelijk gevolgd wordt in alle gemeenten: ‘Voorzienbare tekorten op reguliere budgetten behoren niet tot de risico’s (…). Het heeft vanuit bedrijfseconomisch oogpunt de voorkeur dit op te lossen binnen de exploitatie.’

Losser maakt een soortgelijke opmerking: ‘Normale bedrijfsvoeringsrisico’s worden niet bij de risico’s opgenomen.’ Net zo: Vaals acht alleen die risico’s relevant voor de bepaling van de ratio die groter zijn dan €5.000. Als de tegenvaller van een risico lager wordt geschat dan dat bedrag, is het risico object van reguliere bedrijfsvoering. Deze risico’s dienen in principe binnen de productenramingen te worden opgevangen.’ Dit is overigens conform het voorschrift van BBV.

Lees meer

Rob van Es: ‘Integriteit is verworden tot risicomanagement’

Ronald Buitenhuis

Verschuil je je achter codes en compliance regels of laat je je morele gevoel, je integriteit ook meespelen in de beslissingen die je neemt? Professionals zouden zich zowel door de systematische bovenstroom met regels áls de emotionele onderstroom moeten laten leiden. ‘Maar we verschuilen ons steeds vaker achter rationele integriteit; de regeltjes’, stelt Rob van Es in zijn nieuwe boek Emotionele Integriteit. Lees meer

Van Es: ‘Want we hebben een begrip dat 2000 jaar oud is –integriteit- de laatste 25 jaar vermanaged. We zijn integriteit achter codes en compliance gaan verstoppen. De code zegt het: dus mag het. Integriteit is zo feitelijk risicomanagement geworden, terwijl je het vaak bij beslissingen over hele menselijke emoties hebt en lang niet altijd over meetbare grootheden.’

Hoe kies je de juiste risicomanagement software?

Leendert de Rijke

Past de gekozen risicotooling – software voor risicomanagement – bij je organisatie? Vier modellen. Waarmee moet een organisatie rekening houden bij het selecteren van een risicotool? Dit keer kijken we naar een manier om te bepalen of de risicotooling voldoende goed aansluit op het risicomanagementraamwerk van de organisatie. Lees meer

De 6 stappen van soft controls in risicomanagement

Anouk Bekker.

In risicomanagement ligt de focus veelal op hard controls: de tastbare, harde elementen in een organisatie zoals structureren, systemen, procedures en protocollen. Een goed begin, maar organisaties die écht grip willen krijgen op risico’s, hebben ook aandacht voor de zachtere elementen, ofwel soft controls. Lees meer

Heiligt het doel de middelen?

Ianthe Sahadat

Filosoof Marli Huijer: ‘Ik weet eigenlijk niet wat het doel is’. Nemen we in alle haast wel de goede besluiten? En hoe weten we dat? Filosoof en voormalig arts Marli Huijer plaatst vraagtekens bij de ‘intelligente lockdown’. ‘Veel maatregelen lijken voort te komen uit de gedachte: beter het zekere voor het onzekere nemen. De ruimte voor een afwijkend geluid wordt daardoor kleiner.’ Lees meer

Loopt de gemeente Amsterdam een groot bestuurlijk risico?

Michel Klompmaker | Risk & Compliance

De gemeente Amsterdam heeft een nieuwe methodiek ontwikkeld voor het bepalen van de erfpacht. Ruim driekwart van alle grond binnen de gemeentegrenzen valt onder de erfpacht. De nieuwe rekenmethode is niet met gejuich ontvangen door veel woningeigenaren in Amsterdam. Velen vragen zich af wat nu de betekenis is van de koop van een huis op erfpachtgrond. De reacties zijn heftig te noemen en er zijn door vele experts schriftelijke vragen gesteld aan de gemeente. De antwoorden hierop van de gemeente zorgden niet voor minder onrust, integendeel. De gemeente wordt er ook van beschuldigd een geheim model te hanteren. Lees meer

Het licht van ‘risicomanagement’ is gedoofd

Jack Kruf*

De wereld van risicomanagement is een bijzondere wereld. Er zijn vele methoden en technieken, softwareprogramma’s, maatstaven, surveys en vooral experts. Het is een ware cloud die boven ons hangt, van concepten, vermeende onzekerheden, onbekendheden, krachten die wij niet kennen, zwarte zwanen, soms ook witte zwanen, van gevaren die als gieren lijken te cirkelen. Soms heb ik het gevoel in een wereld rond te lopen van talismannen, doemdenkers, toekomstvoorspellers, waarzegsters en waarzegster, bezweerders, demagogen, priesters, druïden en predikers die praten over een mogelijke toekomst.

De demagogie van onzekerheid is de kaart die wordt gespeeld. Het is business. Jawel. Sterker wereldwijd gaat het grote geld hierin om. Tenminste tot nu toe. Is de kaart van ‘onzekerheid’ in dit bouwwerk wel de juiste? Met COVID-19 gaat alles veranderen en rollen wij vanzelf de kant op van de kennis die we hebben, van top-crisismanagement met geijkte inzichten en methoden, van denken in systemen en ketens, van evenwicht, van het belang van diversiteit, van resilience in haar brede omvatting. Wel zullen wij op zoek moeten om dit echt te vinden, te ontdekken, te cureren en te borgen in onze bestuurlijke systemen.

Zou het kunnen dat risicomanagement helemaal niet gaat over de omgang met onzekerheden, maar gaat over het feitelijke inzicht in de wereld om ons heen, de plek van de mens in het ecosysteem, kennis van trends en ontwikkelingen, de bereidheid om zekerheden te delen, vermogens voor het bereiken van waarden, verlangens tot schepping, balans en samenhang, resultaat en succes.

Gevoed door de kracht en de kennis van de mens, zijn scheppend vermogen in plaats van de onzekere buitenwereld die in het risicomanagement zo leidend is. Indien risicomanagement gaat over het accepteren en handelen vanuit zekerheden dan zitten wij nu op het verkeerde pad met deze wetenschap. Misschien moet het begrippenstelsel gewoon de prullenbak in of in beleidstaal gezegd “zullen wij de voor- en nadelen van dit stelsel zorgvuldig nader dienen te onderzoeken, te evalueren, van aanbevelingen dienen te voorzien en waar mogelijk te herijken.” Vanuit hen die zijn overleden en het slachtoffer zijn geworden of worden, het zullen vele miljoenen zijn, zal de eerste formulering dichterbij worden gevoeld.

Risicomanagement heeft gefaald

Met een crisis zoals nu kunnen we toch concluderen dat risicomanagement heeft gefaald, als vak, als business, als wetenschap. Het heeft nu bewezen geen enkele toegevoegde waarde te hebben. Wellicht kort door de bocht, maar toch mijn gedachte. We moeten opnieuw naar de tekentafel. Echt. Ook ISO zullen wij, als vereniging PRIMO, aanschrijven om haar definitie, die uiterst theoretisch is, voor publieke zaken (het management van stad en samenleving) een veel te smalle scoop heeft, daarmee onbruikbaar voor openbaar bestuur en voor de gewone mensen volstrekt onbegrijpelijk is.

Risico is bovendien een gesegmenteerd begrip (risico van wat?) en in de huidige discussies over de High Level Structure worden de geleerden wereldwijd en gecoördineerd vanuit Genève, het maar niet eens over wat de definitie van het begrip risico zou moeten zijn. En dat terwijl buiten de wereld vergaat. Elke ISO-normenset voor elk proces en elk vakgebied heeft zijn eigen definities en interpretaties van dit begrip. Het is alsof we een beroemd kaartspel in de markt hebben gebracht, dat 100 varianten heeft met 100 gidsen en 100 verschillende richtlijnen. Als dit gebeurt, hetgeen is, dan is de vlieghoogte van alle experts dus veel en veel te laag. Het is een verborgen oproep voor een aanstaand initiatief.

Het waren de zekerheden

Is het met de crisis van COVID-19 niet zo dat het niet de onzekerheden waren, maar juist de zekerheden – wij wisten van de gevaren, beschreven in tal van rapporten en wetenschappelijke publicaties – die wij hebben gezien in de Palantír (‘kijksteen’) van risicomanagement. Ik heb gelukkig thuis een nieuw model van de Palantír, een collectors item, een speciale editie, zoveel is nu wel duidelijk. Versie 2.11 om precies te zijn, en wel één die is gebaseerd op duizenden jaren oude wijsheid. Het model gebruikt wat wij hebben geleerd in toekomstscenario’s. Achterop staat in kleine letters Based on Historic & Human Intelligence.

Ja, het is mijn overtuiging dat het echt de zekerheden waren, die zijn genegeerd of weggewuifd, en niet de zogenaamde onzekerheden, die hebben geleid tot deze crisis. Als het doek dadelijk omhoog gaat, zal de discussie beginnen, ook over de rol van de publieke leiders in deze. Hoe kunnen zij bestaande, beroemde rapporten zo lang in de kast hebben laten liggen? Hadden zij de gevaren kunnen weten? Hadden zij al veel eerder moeten sturen? Een vraag die Jeroen Wollaars vorige week, als presentator van Nieuwsuur, héél voorzichtigjes aan de commissaris van de Koning Wim van de Donk probeerde te stellen. Je voelt natuurlijk dat dit gaat komen. Maar nu in tijden van zorg, verdriet en alle hens aan dek, uiteraard niet aan de orde. De commissaris benoemde exact waar het nu om draait. Bij Jeroen is zijn vraag met dit antwoord natuurlijk niet van tafel.

Het licht is gedoofd

De magie van de Palantír 1.0, die van het klassieke risicomanagement is weg. De oude school van risicomanagement is met de huidige crisis in één klap ontdaan van haar kracht en vermogen. Het licht in de Palantír is gedoofd. Welkom in het nieuwe land! Het land van de gedurfde omgang met zekerheden. Het land van de renaissance van de verbinding tussen menselijke kennis en accuraat handelen. Het land waarin bestuurders, managers, wetenschappers en vooral politici de eigen belangen aan de kant zullen moeten schuiven zodat wij ook eindelijk de wijsheid van Machiavelli een keer achter ons kunnen gaan laten (‘politiek gaat louter over macht en invloed, niets anders’).

Ten slotte

Het zal niet gemakkelijk zijn om met bestaande zekerheden om te gaan. Het zal de huidige orde verstoren. Bestuurlijk en wetenschappelijk. Met Corona is het tijd om onszelf te herpakken en risicomanagement zal daarbij compleet op de schop gaan. Misschien is zelfs te overwegen, het woord ‘risico’ maar helemaal te schrappen. Op naar publiek waarde management en de zorg voor goede besturing ervan. En om nog terug te komen op de vraag van Jeroen Wollaars. Als het ons lukt om publieke leiders te verbinden op deze nieuwe uitdaging, dan is een belangrijke stap gezet. Publieke leiders zijn immers onderdeel van het systeem, zij zijn niet de bestuurders ervan (hoewel velen dit wel denken). Dat zijn de burgers. Deze kanteling is dé voorwaarde voor een succesvolle redesign van publieke sturing en, wie weet, van een nieuwe vorm of gedaante van risicomanagement.

*President PRIMO Europe, geschreven op persoonlijke titel.

foto: ©Louise Kruf

Het managen van risico’s in tijden van crisis

Adviezen van Deskundigen en/of Onderbuikgevoelens?: het managen van risico’s in tijden van crisis

Harrie Scholtens*

Ieder jaar wordt door velen uitgekeken naar het jaarlijkse Global Risks Report van het World Economic Forum waarin opgenomen een schematische voorstelling van de grootste risico’s die ons bedreigen.

Dit jaar scoorde “Infectious diseases” qua impact boven het gemiddelde. Qua waarschijnlijkheid onder het gemiddelde . Maar zie waar we op dit moment van het schrijven van deze beschouwing (17 maart 2020) in de wereld mee worden geconfronteerd. Een heuse pandemie die het maatschappelijk leven in vele landen of delen daarvan geheel of gedeeltelijk stillegt. De omvang hiervan was ook moeilijk in te schatten en je kunt je er als maatschappij ook heel moeilijk volledig op voorbereiden. Maar het feit is daar, dat we met deze pandemie worden geconfronteerd. Daarmee is ook het woord feit gevallen. Dit is van belang om, op basis van feiten, na te gaan hoe we deze pandemie te lijf kunnen gaan en hoe we deze bedreigende periode de komende tijd door kunnen komen.

Het mag echter ook geen verwondering oproepen dat een pandemie als deze hevige emoties oproept. Voor een deel van de bevolking, gelukkig een niet te groot deel zoals het zich laat aanzien, kan het Coronavirus dodelijk zijn. Door deze kant van sterfelijkheid worden de feiten wel eens over het hoofd gezien. Begrijpelijk maar wel gevaarlijk.

Het virus zal hoe dan ook moeten worden bestreden en daar gaat het, zoals altijd in dit soort zaken, wringen. Er werpen zich tal van deskundigen op, die op basis van min of meer dezelfde data, verschillende oplossingen aandragen. Bij elke overheid is wel een dienst opgetuigd waar deskundigheid is verzameld rond gezondheidsvraagstukken met specifieke kennis rond virusuitbraken, zoals van SARS, Spaanse griep en de jaarlijkse griepgolf. In ons land is dat een onderdeel van de RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu).

Een regering zal naar mijn mening de visie van de eigen deskundigen zwaar moeten laten wegen. Er zal met hen over scenario’s moeten worden gesproken en uiteindelijk zal moeten worden gekozen voor een kompas waarop wordt gevaren. Daaraan zal moeten worden vastgehouden. Er zal echter altijd druk worden uitgeoefend door personen en instanties die een andere visie op de aanpak hebben. Dat mag ook, maar zorg er dan voor dat die kennis en meningen worden uitgewisseld voordat  eventuele stappen die passen in het gekozen scenario worden bekend gemaakt. Vaak komen die andere meningen niet alleen voort uit een andere visie op basis van deskundigheid maar ook vanuit onderbuikgevoelens, gevoed door allerlei theorieën die hun weg vinden op het Internet. We zien ook dat daardoor allerlei ontwikkelingen op gang komen die haast niet te beteugelen zijn, zoals het hamsteren van voedsel, medicijnen en dergelijke. Daar blijkt nog maar eens uit dat we in een tijd leven waarbij de kennis van de deskundigen niet vanzelfsprekend wordt overgenomen. De scepsis ten opzichte van de klimaatregelingen zijn ons al meer dan bekend en ook de scepsis van bijvoorbeeld de boeren ten opzichte van het RIVM.

Het is dan ook van het grootste belang dat vanuit de overheid een eenduidig beleid wordt gevoerd, transparant en begrijpelijk. Hoe gevoelig de boodschap ook is die daaruit voortvloeit. In die zin was de toespraak van Mark Rutte op 16 maart jl. daarvan een schoolvoorbeeld. De visie van de Nederlandse overheid ligt er nu en het is van groot belang hieraan vast te houden. Tot vorige week was die duidelijkheid er niet en het gevolg heeft zich afgelopen weekend vertaalt in een maatschappelijke druk om de scholen te sluiten. Nu het scenario er ligt is het van belang alle nog komende maatregelen in het licht van dit scenario te plaatsen.

Bijzonder is ook te noemen dat met name vanuit Eurosceptische hoek in Nederland veel wordt gewezen naar de landen om ons heen. Daar klinkt uit op dat een Europese benadering wordt voorgestaan. Vergeten wordt blijkbaar dat concreet handelen op dit terrein bewust tot de bevoegdheden van de soevereine staten is gelaten en niet over gedragen aan Brussel. Het had ook zeker geen kans van slagen gehad om recentelijk te worden overgedragen, gelet op de geluiden rond de zogenaamde macht van Brussel. Coördineren kan en gebeurt ook, maar voor een echte gelijkschakeling is nu eenmaal doorzettingsmacht nodig op Europees niveau. Overigens biedt een meer federale staatsstructuur daarvoor ook geen garantie. Een goed voorbeeld is de Verenigde Staten, waar een aantal staten verregaande maatregelen treffen nu die op federaal niveau uitbleven. De laatste dagen is daar wel een kentering te zien, maar veel haalt dit nog niet uit. Dit is verklaarbaar omdat men op federaal niveau de problematiek op een geheel andere manier benadert, zeker in het begin dan in een aantal staten in de VS.

Wat we ook hier in Europa nu dus zien is dat de adviezen van deskundigen in de onderscheiden landen vaak op diverse manieren worden uitgelegd. Daar gaan degenen die zich graag op de onderbuikgevoelens richten in die zin mee aan de haal, dat zij daar de krenten uit de pap halen en maatregelen propageren die zij graag voorstaan. Typerend hiervoor is bijvoorbeeld de tweet van Geert Wilders van 16 maart jl. die Rutte verwijst naar de Franse Lock Down met daarbij een plaatje van militairen in het straatbeeld.

Gelet op dit soort ontwikkelingen is het dan ook, zoals hiervoor gesteld, van het grootste belang dat een overheid naar de bevolking duidelijk maakt op welk kompas wordt gevaren in tijden van een crisissituatie. En dat maakt de toespraak van Premier Mark Rutte op 16 maart jl. zo bijzonder, of je het nu wel of niet eens bent met de benadering dat op de adviezen van deskundigen wordt afgegaan en niet op onderbuikgevoelens. In mijn optiek is dat het managen van risico’s in tijden van crisis.

En ja, op dit moment zal dit op het niveau van de Europese lidstaten moeten geschieden en blijft een Europese aanpak tot nu toe helaas uit. En ja, we moeten ons voorbereiden om aanhoudende druk vanuit de onderbuikgevoelens. De kunst zal zijn die te verwoorden en op basis van daadwerkelijke feiten verdere maatregelen te nemen.

Bibliografie

  1. Report World Economic Forum 2020, figure 2: The Global Risk Landscape 2020
  2. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2020/03/16/tv-toespraak-van-minister-president-mark-rutte
  3. https://www.topics.nl/het-coronavirus-wakkert-nationalisme-in-europese-landen-aan-a14171234vk/09320ede0a0659788590fd952f11296ecd698bac389de0681328cdb0a788e8c1/?utm_term=ankeiler&referrerBrand=ad&utm_campaign=topics-integratie-ingelogd&utm_medium=referral&utm_source=AD&utm_content=topics
  4. Twitter: Baudet, Wilders. Trump.

* Public Governance Expert bij PRIMO Europe. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel.

De wereld is complex en daardoor loopt alles anders dan verwacht

Cardano

We proberen risico’s en onvoorspelbaarheid zo goed mogelijk af te dekken. Dat doen we in de financiële wereld, maar evengoed in alle andere aspecten van dagelijks leven. Desondanks worden we vroeg of laat verrast. Dat komt omdat de wereld complex is en complexiteit zich nu eenmaal niet laat vangen in modellen. Hoe gecompliceerd we die ook maken. Lees meer

Inschrijven voor onze Nieuwsbrief

Op de hoogte blijven voor alles rondom PRIMO & ontwikkelingen op het gebied van Risico Management? Schrijf dan in voor onze Nieuwsbrief.

© All rights reserved.
PRIMO.

Informatie voor leden

Volg ons