Het managen van risico’s in tijden van crisis

Adviezen van Deskundigen en/of Onderbuikgevoelens?: het managen van risico’s in tijden van crisis

Harrie Scholtens*

Ieder jaar wordt door velen uitgekeken naar het jaarlijkse Global Risks Report van het World Economic Forum waarin opgenomen een schematische voorstelling van de grootste risico’s die ons bedreigen.

Dit jaar scoorde “Infectious diseases” qua impact boven het gemiddelde. Qua waarschijnlijkheid onder het gemiddelde . Maar zie waar we op dit moment van het schrijven van deze beschouwing (17 maart 2020) in de wereld mee worden geconfronteerd. Een heuse pandemie die het maatschappelijk leven in vele landen of delen daarvan geheel of gedeeltelijk stillegt. De omvang hiervan was ook moeilijk in te schatten en je kunt je er als maatschappij ook heel moeilijk volledig op voorbereiden. Maar het feit is daar, dat we met deze pandemie worden geconfronteerd. Daarmee is ook het woord feit gevallen. Dit is van belang om, op basis van feiten, na te gaan hoe we deze pandemie te lijf kunnen gaan en hoe we deze bedreigende periode de komende tijd door kunnen komen.

Het mag echter ook geen verwondering oproepen dat een pandemie als deze hevige emoties oproept. Voor een deel van de bevolking, gelukkig een niet te groot deel zoals het zich laat aanzien, kan het Coronavirus dodelijk zijn. Door deze kant van sterfelijkheid worden de feiten wel eens over het hoofd gezien. Begrijpelijk maar wel gevaarlijk.

Het virus zal hoe dan ook moeten worden bestreden en daar gaat het, zoals altijd in dit soort zaken, wringen. Er werpen zich tal van deskundigen op, die op basis van min of meer dezelfde data, verschillende oplossingen aandragen. Bij elke overheid is wel een dienst opgetuigd waar deskundigheid is verzameld rond gezondheidsvraagstukken met specifieke kennis rond virusuitbraken, zoals van SARS, Spaanse griep en de jaarlijkse griepgolf. In ons land is dat een onderdeel van de RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu).

Een regering zal naar mijn mening de visie van de eigen deskundigen zwaar moeten laten wegen. Er zal met hen over scenario’s moeten worden gesproken en uiteindelijk zal moeten worden gekozen voor een kompas waarop wordt gevaren. Daaraan zal moeten worden vastgehouden. Er zal echter altijd druk worden uitgeoefend door personen en instanties die een andere visie op de aanpak hebben. Dat mag ook, maar zorg er dan voor dat die kennis en meningen worden uitgewisseld voordat eventuele stappen die passen in het gekozen scenario worden bekend gemaakt. Vaak komen die andere meningen niet alleen voort uit een andere visie op basis van deskundigheid maar ook vanuit onderbuikgevoelens, gevoed door allerlei theorieën die hun weg vinden op het Internet. We zien ook dat daardoor allerlei ontwikkelingen op gang komen die haast niet te beteugelen zijn, zoals het hamsteren van voedsel, medicijnen en dergelijke. Daar blijkt nog maar eens uit dat we in een tijd leven waarbij de kennis van de deskundigen niet vanzelfsprekend wordt overgenomen. De scepsis ten opzichte van de klimaatregelingen zijn ons al meer dan bekend en ook de scepsis van bijvoorbeeld de boeren ten opzichte van het RIVM.

Het is dan ook van het grootste belang dat vanuit de overheid een eenduidig beleid wordt gevoerd, transparant en begrijpelijk. Hoe gevoelig de boodschap ook is die daaruit voortvloeit. In die zin was de toespraak van Mark Rutte op 16 maart jl. daarvan een schoolvoorbeeld. De visie van de Nederlandse overheid ligt er nu en het is van groot belang hieraan vast te houden. Tot vorige week was die duidelijkheid er niet en het gevolg heeft zich afgelopen weekend vertaalt in een maatschappelijke druk om de scholen te sluiten. Nu het scenario er ligt is het van belang alle nog komende maatregelen in het licht van dit scenario te plaatsen.

Bijzonder is ook te noemen dat met name vanuit Eurosceptische hoek in Nederland veel wordt gewezen naar de landen om ons heen. Daar klinkt uit op dat een Europese benadering wordt voorgestaan. Vergeten wordt blijkbaar dat concreet handelen op dit terrein bewust tot de bevoegdheden van de soevereine staten is gelaten en niet over gedragen aan Brussel. Het had ook zeker geen kans van slagen gehad om recentelijk te worden overgedragen, gelet op de geluiden rond de zogenaamde macht van Brussel. Coördineren kan en gebeurt ook, maar voor een echte gelijkschakeling is nu eenmaal doorzettingsmacht nodig op Europees niveau. Overigens biedt een meer federale staatsstructuur daarvoor ook geen garantie. Een goed voorbeeld is de Verenigde Staten, waar een aantal staten verregaande maatregelen treffen nu die op federaal niveau uitbleven. De laatste dagen is daar wel een kentering te zien, maar veel haalt dit nog niet uit. Dit is verklaarbaar omdat men op federaal niveau de problematiek op een geheel andere manier benadert, zeker in het begin dan in een aantal staten in de VS.

Wat we ook hier in Europa nu dus zien is dat de adviezen van deskundigen in de onderscheiden landen vaak op diverse manieren worden uitgelegd. Daar gaan degenen die zich graag op de onderbuikgevoelens richten in die zin mee aan de haal, dat zij daar de krenten uit de pap halen en maatregelen propageren die zij graag voorstaan. Typerend hiervoor is bijvoorbeeld de tweet van Geert Wilders van 16 maart jl. die Rutte verwijst naar de Franse Lock Down met daarbij een plaatje van militairen in het straatbeeld.

Gelet op dit soort ontwikkelingen is het dan ook, zoals hiervoor gesteld, van het grootste belang dat een overheid naar de bevolking duidelijk maakt op welk kompas wordt gevaren in tijden van een crisissituatie. En dat maakt de toespraak van Premier Mark Rutte op 16 maart jl. zo bijzonder, of je het nu wel of niet eens bent met de benadering dat op de adviezen van deskundigen wordt afgegaan en niet op onderbuikgevoelens. In mijn optiek is dat het managen van risico’s in tijden van crisis.

En ja, op dit moment zal dit op het niveau van de Europese lidstaten moeten geschieden en blijft een Europese aanpak tot nu toe helaas uit. En ja, we moeten ons voorbereiden om aanhoudende druk vanuit de onderbuikgevoelens. De kunst zal zijn die te verwoorden en op basis van daadwerkelijke feiten verdere maatregelen te nemen.

Bibliografie