2e ‘Professor dr. ir. Roelof A.A. Oldeman Lezing’ door Hans Krul

Delft, 24 januari 2020.

De heer Mr. J. (Hans) Krul, voormalig gemeentesecretaris en algemeen directeur van de gemeente Delft, verzorgde in de raadszaal te Delft de tweede Professor dr. ir. Roelof A.A. Oldeman Lezing voor genodigden uit het PRIMO-netwerk met als onderwerp:

Thorbecke voorbij: Lokale sturing op complexe opgaven.

De lezing (in Nederland) handelde dit jaar over de visie op publieke governance en publiek risicomanagement vanuit het perspectief van een stedelijk manager. Hans Krul: “Wij relativeren het institutionele denken en zien het vergroten van risicobewustzijn als toegevoegde waarde voor betere besluitvorming en meer bestuurlijk comfort.”

De goed bezochte lezing door vertegenwoordigers van met name adviesbureaus, gemeenten, provincies en waterschappen – zij die in hart werken van het publieke domein – hoorden de spreker concluderen:

“De overheid die zichzelf steeds opnieuw uitvindt krijgt voor elk nieuw stadium een van de IT afgeleid label. We zijn nu bij overheid 4.0. Ik schetste een beeld van de overheid 5.0. En zie een actor in een zeer actief dynamisch proces in toenemende complexiteit.

Meer dan ooit moet het openbaar bestuur en de overheid adaptief zijn en weloverwogen met risico’s omgaan. Instituties blijven nodig en risicomanagement is here to stay, het heeft verdere versterking nodig. Effectief publiek risicomanagement is meer prospectief en is zelf ook schakelen op meerdere niveaus. Dat moet systematischer samen plaatsvinden tussen rijk, kennisinstellingen, gemeenten en maatschappelijke actoren.

En is het karwei dan geklaard? Geenszins, Thorbecke gaf zelf destijds al aan dat het openbaar bestuur voortdurend onderhoud behoeft om haar kwaliteit en het vertrouwen te behouden.

We hebben nog 28 jaar te gaan alvorens het jaar 2048 arriveert. Thorbecke zal dan naar mijn overtuiging nog springlevend zijn. Maar zou het echter niet geweldig zijn als we dan niet alleen de 200^everjaardag van het meesterwerk van Thorbecke vieren maar ook het punt bereikt hebben dat zijn holistische visie op ons staatbestel alsnog in volle glorie werkelijkheid is geworden. Mijn advies is dan ook nog vandaag het project Thorbecke 2048 te starten in de vorm van een brede maatschappelijke discussie.”

Over de waarde van risicomanagement zegt Hans Krul het volgende:

“Mijn overtuiging is dat risicomanagement onlosmakelijk onderdeel is van het zo professioneel mogelijk je werk doen. Het is onderdeel van je dagelijks werk en niet een losstaand beheerssysteem. Zelf heb ik als gemeentesecretaris de rol van Chief Risk Officer op mij genomen om dit gegeven te benadrukken, juist in een tijd van toenemende complexiteit en turbulentie.

Hoe groter de professionaliteit van de organisatie des te beter wordt de bestuurlijke besluitvorming. Zo kun je het bestuur dus meer comfort geven want ook zij ondervinden uiteraard de dynamiek van onze tijd.

Ik ben mij ervan bewust dat er een academische discussie wordt gevoerd over het inwisselen van risicomanagement voor iets beters, voor iets dat meer holistisch is, bijvoorbeeld waardenmanagement, of met een positievere klank zoals kansenmanagement. Voor mij gaat het om niets anders dan good governance. Daarbij zijn publieke waarden aan de orde, in feite alle zaken die burgers waarderen als het meest belangrijk. Zoals veiligheid, legitimiteit, betrokkenheid bij elkaar.”

Thorbecke en Oldeman

“Het interessante is dat nadere bestudering van het werk van Thorbecke verrassende paralellen oplevert met de benadering van Oldeman. Ook Thorbecke beschouwde de staat als een levend, logisch functionerend organisme met Rijk, provincies en gemeenten als vitale organen van het stelsel van één lichaam. Een bestuurlijk ecosysteem dat niet topdown handelen, de verticale dimensie, als voornaamste karakteristiek heeft maar het met elkaar schakelen, koppelen en terugkoppelen. We kunnen denk ik met elkaar constateren dat deze benadering in de loop der tijd behoorlijk uit beeld is geraakt waardoor Thorbecke in zekere zin ook onrecht wordt aangedaan.”

Kader
De lezing werd ingeleid door Martin Kuipers, voorzitter van PRIMO Nederland, met een welkom en een duiding van de lezing: ” Geweldig dat u hier bent in deze prachtige raadszaal van de gemeente Delft en een hartelijk dankjewel aan de gemeente voor hun gastvrijheid.  PRIMO is heel graag uw host vandaag.

Het zal u niet ontgaan zijn, dat we al lang niet meer leven in een lineaire wereld. We leven in een hoog-complexe wereld waarin onzekerheid troef is, geen enkele partij in het publieke domein in zijn eentje nog doorzettingsmacht heeft en grote veranderingen het hoofd moeten worden geboden. Denk bijvoorbeeld eens aan de paradigma-shift die op komst is in het publieke domein waarin de burger centraal wordt gesteld: de Omgevingswet die het gebruikelijk “nee, tenzij” verruild voor “ja, mits”.  Er is jaren gewerkt aan deze wetgeving en ik verzeker u – deadline of niet – wij zullen er nog jaren aan moeten werken om de Omgevingswet werkend te krijgen.  Met werkend krijgen bedoel ik ook de techniek, maar meer nog naar de geest dat inwoners vinden dat het werkt. À propos, hebben we helder genoeg welke doelen bereikt moeten worden?

In het publieke domein is het track-record op het gebied van automatisering, digitalisering en het gebruik van algoritmen niet het succesverhaal geworden waarop we hadden gehoopt. En de problemen bij de Belastingdienst beperken zich helaas niet tot de toeslagen-ellende die een aanzienlijke groep inwoners heeft getroffen.  Ze gaan veel dieper en spelen al veel langer. Ik kan moeiteloos de opsomming uitbreiden met de fundamentele disrupties die in het Global Risk Report 2020 worden genoemd, welk antwoord hebben we op cybercrime, PFAS en de stikstofproblematiek?

Feitelijk is dit maar kleine greep uit een reeks die moeiteloos uit te breiden is tot een waslijst die ik u graag bespaar.  De boodschap is: het is hartstikke uitdagend te werken in het publieke domein, want “wicked problems” genoeg. Daarvoor geldt dat als je de dialoog daarover niet voert en de onzekerheid daarbij niet weet te hanteren, er niet geleverd gaat worden wat is beoogd, met maatschappelijke teleurstelling en vaak hoge kosten als afdronk.

Tijd dus voor een beetje PRIMO, onze vereniging die “Onbaatzuchtig kennis, training en hulp biedt om meer doelen in het publieke domein te realiseren, door te leren sturen in onzekerheid” en “We care about good governance”. Dat proberen we te doen op verschillende manieren. Eén van die manieren is enkele jaren geleden op Europees niveau ontwikkeld, namelijk de professor Oldeman-lezing.

Professor dr. ir. Roelof A.A. Oldeman (emeritus) is wereldwijd gezaghebbend in de begripsvorming van bos-ecosystemen. Hij heeft de samenhang der dingen niet alleen verklaard, maar ook toegankelijk en begrijpelijk gemaakt. Wij zijn ervan overtuigd dat veel van deze waardevolle systeemkennis direct toepasbaar is in het publieke domein van onze leefomgeving of dat nu stad of buitengebied is. Het bos en de samenleving hebben qua wetgeving van het systeem o.i. veel gemeen.

De professor Oldeman lezing waarvoor u bent gekomen, bedoelt nieuwe inzichten toe te voegen aan de wijze waarop naar en in het publieke domein wordt gekeken naar het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en om bestaande conventies aan een gezonde portie twijfel bloot te stellen. Reflecteren op bestaande conventies en niet aarzelend om de noodzaak van een stevige verbouwing aan te kondigen van het huis van Thorbecke is precies wat Hans Krul vandaag gaat doen.

In zijn lezing: “Thorbecke voorbij: Lokale sturing op complexe opgaven.”geeft Hans zijn visie op publieke governance en publiek risicomanagement, relativeert hij het institutionele denken en ziet het vergroten van risicobewustzijn als toegevoegde waarde voor betere besluitvorming en meer bestuurlijk comfort. Na de lezing van Hans Krul en is er gelegenheid voor dialoog met onze spreker en met u in de zaal onder leiding van PRIMO-bestuurslid Wouter Slob. Hans, ik nodig je graag uit voor jouw lezing!”

Publicatie
De lezing wordt  op korte termijn gedeeld met de genodigden, alsmede gereed gemaakt voor publicatie in het netwerk van PRIMO.

Enkele reacties van de deelnemers: hoog niveau, rijk debat, top, sterke lezing, een promotie voor de waarde van het vak risicomanagement als integraal onderdeel van management, heerlijk inhoudelijk, historische lezing op een historische locatie, moeten we vaker doen, onderstreept de urgentie voor het bestuur en management om de samenleving ‘anders vast te pakken’ en – last but not least –  mr. Hans Krul is een erudiet mens.”