2e bijeenkomst Denktank ‘Financiële strategie in tijden van transitie’

PRIMO organiseerde op vrijdag 15 november 2019 – in nauwe samenwerking met BNG Bank en UDITE – de tweede bijeenkomst van haar Denktank ‘From Global to Local’ 2019.

De eerste bijeenkomst op 5 april dit jaar richtte zich op de actuele financiële situatie – schuldposities, solvabiliteit en reserves – waarin met name gemeenten zich bevinden. Verkend werd wat de behoeften van voorliggende transities waren, wat de omvang van benodigde investeringen, de vormen van samenwerking en de krijtlijnen voor de governance van de financiële strategie. Om publieke waarden te kunnen realiseren en de publieke risico’s te mitigeren was het duidelijk: een financiële strategie – die ook nog tot uitvoering kan worden gebracht – is een eerste vereiste. Immers: “Geen geld, geen Zwitsers.” De weerstandsratio van Nederland werd geschat op 0.25.

De tweede bijeenkomst, vandaag, ging over de mogelijke scenario’s voor regionale en lokale overheden om daadwerkelijk tot een gerichte financiële strategie te komen. Een strategie die zich kan uitstrekken over meerdere collegeperioden, die continuïteit biedt om effectief te kunnen zijn op energietransitie, klimaatadaptatie, digitale transformatie en circulaire economie. Een strategie ook die bedrijfsvoering op het gebied van samenwerkingsvormen, partnerships en human resource management opnieuw vormgeeft. PRIMO en BNG Bank gingen in de dialoog uitgebreid in op mogelijke en werkende constructen met ‘derden’ die kunnen bijdragen aan effectieve bekostiging, financiering of investering.

Basis op orde, tijd voor reflectie, werken als één overheid met directe lijnen tussen organisaties, langlopende intenties verankeren in meerjarencontracten, ont-politisering van de lange lijnen met respect voor democratische wisselingen om betrouwbaarheid en voorspelbaarheid naar burgers, bedrijven en instellingen te scheppen en en voor regionale platforms zoals Brainport en de Agenda van Delft, die kunnen dienen als ontmoetingsplaats en kristallisatie van initiatieven lijken de sleutels tot succes.

Financiële strategieën met geborgde lijnen zijn de enige weg om effectief te kunnen zijn, om het versnipperde landschap van pilots, van de veelheid aan spelers, financieringsvormen en projecten te kunnen stroomlijnen. Immers, uiteindelijk kan ook de resilience van de stad in het geding zijn. Een lappendeken aan financieringen levert immers veel kwetsbaarheden op. Resilience van het ecosysteem stad is gebaat bij lange lijnen, integraliteit en heldere eindverantwoordelijkheid: ja is hier zelfs afhankelijk van. Bij de huidige bestuurlijke en ambtelijke discontinuïteit (er zijn zo veel wisselingen) en de versnippering lijkt dit toch lastig te worden. Hoe dus ervoor zorgen dat we integraliteit en afstemming bereiken? Meer regie helpt, zakelijke borging ook. Een ‘afwachtende overheid’ zoals Nederland werd getypeerd (dit in tegenstelling tot noordelijke landen) helpt niet.

In gezamenlijkheid werd gediscussieerd over de rollen die bestuurders, concerncontrollers, managers en adviseurs daarin kunnen en soms ook moeten pakken. De conclusie was dat hierbij vanuit het principe van één overheid moet worden gedacht en gehandeld. De permanente en misschien ook wel dominante vertegenwoordiging van belangen, zoals belegd zijn bij tal van koepelorganisaties, kan belemmerend werken om directe lijnen tussen overheden te scheppen en nieuwe vormen van samenwerking te kunnen en te mogen vinden. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen kunnen en moeten veel dichter op en met elkaar opereren om gezamenlijk antwoorden te vinden. En er moet echt meer tijd voor het vak ‘financial engineering’ worden genomen, met respect voor én met raadpleging van de kennis die aanwezig is bij hen die met de voeten in de klei staan of hebben gestaan. Deze kennis benutten raakt aan de principes van de High Reliability Organisation. Luisteren dus naar de mensen die er verstand van hebben.

De concerncontroller als ‘engineer van governance’, de gemeentesecretaris als ‘verbinder met het maatschappelijk veld’, de bestuurder die beseft dat alleen collegiaal bestuur de weg tot succes is, een burgemeester die over de grenzen van zijn portefeuille van ‘veiligheid en openbare orde’ mag en kan meedenken over de samenhang der dingen; het zijn factoren die randvoorwaardelijk zijn voor en bijdragen aan een succesvolle financiële strategie. Daaraan toegevoegd een bredere rol van ministeries: niet alleen de kaart van toezicht is belangrijk of zaligmakend, ook de rol van adviseur naar en partner van lagere overheden dient de zaak. Er is immers maar één overheid. Toezicht schept ook afstand, gevoeld en feitelijk.

De staat van de financiën zoals geduid in april dit jaar hebben eigenlijk alle deelnemers flink bezig gehouden. Er is nu op verdiept, er is aangevuld. Graag verwijzen wij u naar de impressies en conclusies, samengebracht in onderstaande artikelen.

Het was een mooi gesprek vandaag in Den Haag, een intensief en een open debat met een waardig gezelschap: Caspar Boendermaker (BNG Bank), Teun Eikelboom (Ministerie BZK), Ronny Frederickx (UDITE) Anne-Marie Hitipeuw-Gribnau (Den Haag), Bert Hummel (BNG Bank), Hans Krul (Delft), Ed Mallens (Rotterdam), Monique te Selle (Delft), Harrie Scholtens (EIPA), Ad Verbakel (Eindhoven) en Jack Kruf (PRIMO).

De overtuiging was er dat alle kennis in Nederland aanwezig is om de verbindingen te kunnen leggen, die nodig zijn om de succesvolle strategie per transitie te kunnen vinden én te borgen. Het vak financial engineering is daarbij cruciaal om het komende decennium effectief te zijn. Dit vak komt daarmee in het hart van publieke sturing. Er is geen andere weg. Geld bepaalt uiteindelijk de kwaliteit van het publieke domein, onze samenleving, onze welvaart, het persoonlijke welbevinden. Nationale regie wordt nodig geacht, net als gerichte kennisuitwisseling. Anders versnipperen wij en worden te veel wielen telkens opnieuw uitgevonden.

Met de inbreng van de rijke ervaringen en inzichten van BNG Bank zijn wij geïnspireerd geraakt door het beschikbare palet aan mogelijkheden die volksvertegenwoordigingen, besturen en managementteams ter beschikking staan om de nodige besturing in te richten. Wij, Nederlanders, blijken een inventief, maar wel een polderend volkje. De kwaliteit van financial engineering met lange lijnen kan ons maken of breken, zoveel is ook duidelijk. Handelen vanuit de gedachte dat er één overheid is en dat wij van daaruit werken zal helpen, zeer zelfs. Nee, het is een grondgedachte.