Dit artikel beschrijft uitkomsten van een meta-analyse van tientallen onderzoeken die de Rekenkamer Rotterdam sinds 2009 heeft uitgevoerd.
Het zijn hardnekkige beleidsproblemen die terugkerend voorkomen in het bestuur van de gemeente Rotterdam. Ze bestrijken vier thema’s: problemen in de beleidsopzet, uitvoeringsproblemen, interne samenwerking en sturing en samenwerking met andere partijen.
…Zo bleken ambities meer dan eens onrealistisch en werden risico’s onvoldoende onderkend. In de aansturing van beleid was er nogal eens te weinig aandacht voor ‘soft controls’. Beleid bleek meermaals verkokerd in deelprocessen, waarin het te bereiken maatschappelijk doel ondergesneeuwd raakte. De rekenkamer pleit voor meer bestuurlijke bezinning vooraf en voor een ander sturingsmodel, dat meer aansluit bij de leefwereld van uitvoerder en burgers.”
Martijn van der Steen, Myrthe van Delden, Jorren Scherpenisse en Jorgen Schram
In dit essay brengen we de werkwijze van Groene Cirkels in beeld. De afgelopen tijd zijn er binnen Groene Cirkels waardevolle lessen opgedaan voor het realiseren van duurzaamheid in samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven en wetenschap. Daarnaast reflecteren we op de sturingslogica die in Groene Cirkels is ontwikkeld, over de manier waarop duurzaamheidsopgaven gerealiseerd worden en de processen en type uitkomsten die daarbij horen.
Groene Cirkels is een vorm van innovatie waarin bedrijfsbelangen en verduurzaming samen gaan. Dat gebeurt langs een weg die elk van de betrokken partijen voor hen essentiële baten oplevert en die geen van hen alleen kan realiseren. Partijen zoeken naar een gemeenschappelijke droom waarin ze hun eigen strategische ambities kunnen realiseren als ze er samen aan werken. Zo ontstaan door strategische samenwerking unieke kansen voor radicale verduurzaming. Partijen verduurzamen en innoveren vanuit hun strategische kerndoelen, wat verduurzaming tot een zichzelf versterkend en ‘self-propelling’ proces maakt.
Deze praktijk van zelfgestuurde en radicale verduurzaming vanuit private en maatschappelijke partijen staat in schril contrast met de in de afgelopen periode vaak afgesloten ‘akkoorden’ die vaak tot beperkte snelheid en diepgang van de verduurzaming leiden. Partijen doen dan vaak mee vanuit de randen, voelen een beperkte motivatie om tot de kern van hun processen te komen, en gebruiken het akkoord soms/vaak om verduurzaming te verzachten of te vertragen. Groene Cirkels is daarom een interessante vorm om breder in te zetten en zo de verduurzaming te versnellen. Lees meer
De heer Mr. J. (Hans) Krul, voormalig gemeentesecretaris en algemeen directeur van de gemeente Delft, verzorgde in de raadszaal te Delft de tweede Professor dr. ir. Roelof A.A. Oldeman Lezing voor genodigden uit het PRIMO-netwerk met als onderwerp:
Thorbecke voorbij: Lokale sturing op complexe opgaven.
De lezing (in Nederland) handelde dit jaar over de visie op publieke governance en publiek risicomanagement vanuit het perspectief van een stedelijk manager. Hans Krul: “Wij relativeren het institutionele denken en zien het vergroten van risicobewustzijn als toegevoegde waarde voor betere besluitvorming en meer bestuurlijk comfort.”
De goed bezochte lezing door vertegenwoordigers van met name adviesbureaus, gemeenten, provincies en waterschappen – zij die in hart werken van het publieke domein – hoorden de spreker concluderen:
“De overheid die zichzelf steeds opnieuw uitvindt krijgt voor elk nieuw stadium een van de IT afgeleid label. We zijn nu bij overheid 4.0. Ik schetste een beeld van de overheid 5.0. En zie een actor in een zeer actief dynamisch proces in toenemende complexiteit.
Meer dan ooit moet het openbaar bestuur en de overheid adaptief zijn en weloverwogen met risico’s omgaan. Instituties blijven nodig en risicomanagement is here to stay, het heeft verdere versterking nodig. Effectief publiek risicomanagement is meer prospectief en is zelf ook schakelen op meerdere niveaus. Dat moet systematischer samen plaatsvinden tussen rijk, kennisinstellingen, gemeenten en maatschappelijke actoren.
En is het karwei dan geklaard? Geenszins, Thorbecke gaf zelf destijds al aan dat het openbaar bestuur voortdurend onderhoud behoeft om haar kwaliteit en het vertrouwen te behouden.
We hebben nog 28 jaar te gaan alvorens het jaar 2048 arriveert. Thorbecke zal dan naar mijn overtuiging nog springlevend zijn. Maar zou het echter niet geweldig zijn als we dan niet alleen de 200everjaardag van het meesterwerk van Thorbecke vieren maar ook het punt bereikt hebben dat zijn holistische visie op ons staatbestel alsnog in volle glorie werkelijkheid is geworden. Mijn advies is dan ook nog vandaag het project Thorbecke 2048 te starten in de vorm van een brede maatschappelijke discussie.”
sfeerimpressie van de bijeenkomst te Delft.
Over de waarde van risicomanagement zegt Hans Krul het volgende:
“Mijn overtuiging is dat risicomanagement onlosmakelijk onderdeel is van het zo professioneel mogelijk je werk doen. Het is onderdeel van je dagelijks werk en niet een losstaand beheerssysteem. Zelf heb ik als gemeentesecretaris de rol van Chief Risk Officer op mij genomen om dit gegeven te benadrukken, juist in een tijd van toenemende complexiteit en turbulentie.
Hoe groter de professionaliteit van de organisatie des te beter wordt de bestuurlijke besluitvorming. Zo kun je het bestuur dus meer comfort geven want ook zij ondervinden uiteraard de dynamiek van onze tijd.
Ik ben mij ervan bewust dat er een academische discussie wordt gevoerd over het inwisselen van risicomanagement voor iets beters, voor iets dat meer holistisch is, bijvoorbeeld waardenmanagement, of met een positievere klank zoals kansenmanagement. Voor mij gaat het om niets anders dan good governance. Daarbij zijn publieke waarden aan de orde, in feite alle zaken die burgers waarderen als het meest belangrijk. Zoals veiligheid, legitimiteit, betrokkenheid bij elkaar.”
Thorbecke en Oldeman
“Het interessante is dat nadere bestudering van het werk van Thorbecke verrassende paralellen oplevert met de benadering van Oldeman. Ook Thorbecke beschouwde de staat als een levend, logisch functionerend organisme met Rijk, provincies en gemeenten als vitale organen van het stelsel van één lichaam. Een bestuurlijk ecosysteem dat niet topdown handelen, de verticale dimensie, als voornaamste karakteristiek heeft maar het met elkaar schakelen, koppelen en terugkoppelen. We kunnen denk ik met elkaar constateren dat deze benadering in de loop der tijd behoorlijk uit beeld is geraakt waardoor Thorbecke in zekere zin ook onrecht wordt aangedaan.”
Martin Kuipers, voorzitter van PRIMO Nederland.
Kader
De lezing werd ingeleid door Martin Kuipers, voorzitter van PRIMO Nederland, met een welkom en een duiding van de lezing: ” Geweldig dat u hier bent in deze prachtige raadszaal van de gemeente Delft en een hartelijk dankjewel aan de gemeente voor hun gastvrijheid. PRIMO is heel graag uw host vandaag.
Het zal u niet ontgaan zijn, dat we al lang niet meer leven in een lineaire wereld. We leven in een hoog-complexe wereld waarin onzekerheid troef is, geen enkele partij in het publieke domein in zijn eentje nog doorzettingsmacht heeft en grote veranderingen het hoofd moeten worden geboden. Denk bijvoorbeeld eens aan de paradigma-shift die op komst is in het publieke domein waarin de burger centraal wordt gesteld: de Omgevingswet die het gebruikelijk “nee, tenzij” verruild voor “ja, mits”. Er is jaren gewerkt aan deze wetgeving en ik verzeker u – deadline of niet – wij zullen er nog jaren aan moeten werken om de Omgevingswet werkend te krijgen. Met werkend krijgen bedoel ik ook de techniek, maar meer nog naar de geest dat inwoners vinden dat het werkt. À propos, hebben we helder genoeg welke doelen bereikt moeten worden?
In het publieke domein is het track-record op het gebied van automatisering, digitalisering en het gebruik van algoritmen niet het succesverhaal geworden waarop we hadden gehoopt. En de problemen bij de Belastingdienst beperken zich helaas niet tot de toeslagen-ellende die een aanzienlijke groep inwoners heeft getroffen. Ze gaan veel dieper en spelen al veel langer. Ik kan moeiteloos de opsomming uitbreiden met de fundamentele disrupties die in het Global Risk Report 2020 worden genoemd, welk antwoord hebben we op cybercrime, PFAS en de stikstofproblematiek?
Feitelijk is dit maar kleine greep uit een reeks die moeiteloos uit te breiden is tot een waslijst die ik u graag bespaar. De boodschap is: het is hartstikke uitdagend te werken in het publieke domein, want “wicked problems” genoeg. Daarvoor geldt dat als je de dialoog daarover niet voert en de onzekerheid daarbij niet weet te hanteren, er niet geleverd gaat worden wat is beoogd, met maatschappelijke teleurstelling en vaak hoge kosten als afdronk.
Tijd dus voor een beetje PRIMO, onze vereniging die “Onbaatzuchtig kennis, training en hulp biedt om meer doelen in het publieke domein te realiseren, door te leren sturen in onzekerheid” en “We care about good governance”. Dat proberen we te doen op verschillende manieren. Eén van die manieren is enkele jaren geleden op Europees niveau ontwikkeld, namelijk de professor Oldeman-lezing.
Professor dr. ir. Roelof A.A. Oldeman (emeritus) is wereldwijd gezaghebbend in de begripsvorming van bos-ecosystemen. Hij heeft de samenhang der dingen niet alleen verklaard, maar ook toegankelijk en begrijpelijk gemaakt. Wij zijn ervan overtuigd dat veel van deze waardevolle systeemkennis direct toepasbaar is in het publieke domein van onze leefomgeving of dat nu stad of buitengebied is. Het bos en de samenleving hebben qua wetgeving van het systeem o.i. veel gemeen.
De professor Oldeman lezing waarvoor u bent gekomen, bedoelt nieuwe inzichten toe te voegen aan de wijze waarop naar en in het publieke domein wordt gekeken naar het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en om bestaande conventies aan een gezonde portie twijfel bloot te stellen. Reflecteren op bestaande conventies en niet aarzelend om de noodzaak van een stevige verbouwing aan te kondigen van het huis van Thorbecke is precies wat Hans Krul vandaag gaat doen.
In zijn lezing: “Thorbecke voorbij: Lokale sturing op complexe opgaven.”geeft Hans zijn visie op publieke governance en publiek risicomanagement, relativeert hij het institutionele denken en ziet het vergroten van risicobewustzijn als toegevoegde waarde voor betere besluitvorming en meer bestuurlijk comfort. Na de lezing van Hans Krul en is er gelegenheid voor dialoog met onze spreker en met u in de zaal onder leiding van PRIMO-bestuurslid Wouter Slob. Hans, ik nodig je graag uit voor jouw lezing!”
Publicatie
De lezing wordt op korte termijn gedeeld met de genodigden, alsmede gereed gemaakt voor publicatie in het netwerk van PRIMO.
Enkele reacties van de deelnemers: hoog niveau, rijk debat, top, sterke lezing, een promotie voor de waarde van het vak risicomanagement als integraal onderdeel van management, heerlijk inhoudelijk, historische lezing op een historische locatie, moeten we vaker doen, onderstreept de urgentie voor het bestuur en management om de samenleving ‘anders vast te pakken’ en – last but not least – mr. Hans Krul is een erudiet mens.”
Hoe versterk je een organisatie in een domein dat continu verandert? Interview met Hans de Vries, directeur van het National Cyber Security Centrum.
Het cyberdomein is continu in beweging.
“Dat klopt. De wereld is enorm aan het digitaliseren. En let wel, veelal zonder analoge back-ups. Tel daarbij op dat onze afhankelijkheid van ICT groter is dan ooit tevoren. Daarom moeten we kennis, kunde en herstelvermogen met elkaar delen. Dus scherp opletten wat er speelt in de wereld, partijen informeren, adviezen publiceren om zo handelingsperspectief te bieden en te oefenen voor die dag dat het echt nodig is.”
“Veel problemen zijn helemaal niet nieuw, ze keren alleen telkens terug.”
Voorwoord
De Monitoring Commissie Accountancy (MCA) heeft de afgelopen vijf jaar een bijdrage willen leveren aan het versterken van de accountancysector. Met als doel het verstevigen van het maatschappelijk vertrouwen in deaccountant als een onafhankelijke, betrouwbare en deskundige factor in het financieel-economisch verkeer. De sector heeft daar zelf een belangrijke bijdrage aan geleverd. Dit rapport legt echter bloot dat de sector daar druk en hulp van buitenaf bij nodig heeft. Nu en in de toekomst.
De MCA heeft zich in dit eindrapport dan ook nadrukkelijk gericht op het formuleren van concrete aanbevelingen. Een deel daarvan vergt aanpassing van wet- en regelgeving. De MCA biedt haar eindrapport conform haar opdracht aan het NBA-bestuur, de Minister van Financiën en de Vaste commissie voor Financiën (Tweede Kamer) aan. Zij zal haar eindrapport en de daarin opgenomen aanbevelingen graag aan betrokkenen toelichten en – indien gewenst – deelnemen aan een hoorzitting in de Tweede Kamer.
Met dit rapport wordt de sector een spiegel voorgehouden. Als hulpmiddel in het proces van verandering en bij het herwinnen van het maatschappelijk vertrouwen. Teneinde het afstand nemen van eigen gezichtspunten en invalshoeken mogelijk te maken, inzicht te geven, een beeld van buiten naar binnen te schetsen, te inspireren en daarover te kunnen reflecteren.” Lees meer
Belangrijke ontwikkelingen voor controllers: digitalisering, risicomanagement en ethiek
Paula van Veen-Dirks, Frank Verbeeten en Berend van der Kolk
Een eerste ontwikkeling is dat digitalisering een steeds grotere invloed heeft op het vakgebied. Als bedrijfseconomisch geweten moet de controller bewaken wat de mogelijke gevolgen van digitalisering voor de winstgevendheid van de organisatie zijn.
Daarnaast worden de activiteiten van controllers in toenemende mate beïnvloed en soms zelfs overgenomen door IT-systemen. Een tweede ontwikkeling is dat bedrijven meer aandacht hebben voor risicomanagement en dat er sprake is van een grotere verwevenheid tussen management control en risicomanagement. Dit heeft gevolgen voor de rol die controllers in organisaties spelen en de verwachtingen die belanghebbenden binnen en buiten de organisatie hebben richting controllers.
“We zien echter dat er uiteenlopende verwachtingen zijn als het gaat om de rol van de controller binnen risicomanagement, waarbij aan de ene kant een focus op compliance en beheersing wordt gezien en er aan de andere kant juist aandacht wordt gevraagd voor het belang van betrokkenheid bij en invloed op de besluitvorming binnen organisaties.”
PRIMO pleit meer en meer voor een verschuiving van het denken vanuit concepten van risicomanagement naar die van waardeontwikkeling en (strategisch) scenariodenken, uiteraard met haalbaarheid en realisatie in het achterhoofd.
Het is de combinatie van durf, kennis en creativiteit die ons verder brengt, een vorm van denken die wordt gevoed vanuit publieke waarde (Mark H. Moore) en in een co-creatief proces van design denken (Jeanne M. Liedtka). Publieke waarden staan centraal, niet de risico’s (“die kennen we nu wel”) én in een proces waarbij zowel de linker als de rechter hersenhelft worden gebruikt.
Dit is een lezenswaardig en aan te bevelen initiatief op de grens van Oud en Nieuw van 2019 en 2020: Zo groen kan Nederland zijn over honderd jaar. Dit artikel geeft nieuwe energie, hoop en vertrouwen. Aan de slag!
“Over honderd jaar is Nederland een land met groene steden, een circulaire landbouw, en is er meer ruimte voor bos, water en moeras. Zo’n klimaatbestendig Nederland is niet alleen wenselijk, maar ook mogelijk, zeggen Michael van Buuren en Martin Baptist van Wageningen Climate Solutions van Wageningen University & Research.
“Nederland staat voor grote uitdagingen. Afnemende biodiversiteit, zeespiegelstijging, verzilting, verdroging, energienood, wateroverlast, woningnood, bodemdaling en insectenplagen zetten de leefbaarheid in ons land onder druk. Als we niets doen zullen deze problemen alleen maar toenemen.
Een andere kijk op het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en de ruimtelijke inrichting is nodig om een transitie te maken naar een betere, groenere versie van Nederland. Dat vinden ruimtelijk ontwerper Michael van Buuren en ecoloog Martin Baptist van Wageningen University & Research. Zij hebben samen met een team van Wageningse onderzoekers gewerkt aan een toekomstbeeld voor 2120 waarin de kracht van de natuur Nederland veilig en welvarend houdt.
Het Wageningse perspectief op Nederland in 2120 is weergegeven in een kaart (zie afbeelding). Het is gebaseerd op een aantal uitgangspunten: zo moest de uitkomst voor de biodiversiteit maximaal zijn, want alleen dan kan ons land in de basis gezond blijven. Verder werd zoveel mogelijk gewerkt met oplossingen waarin natuurlijke processen een grote rol spelen. Dat geeft een ideaalplaatje, maar utopie is het beslist niet, legt Michael van Buuren uit. “We hebben een afweging gemaakt tussen wat waarschijnlijk, mogelijk en wenselijk is. Het resultaat is een kaart die mogelijk is, dus haalbaar en realistisch. Dat is iets bescheidener dan wat wenselijk is, maar we leggen de lat hoger dan wat waarschijnlijk is.””
Risicomanagement krijgt steeds meer aandacht binnen overheidsorganisaties. Hoe volwassen is jouw organisatie qua risicomanagement? Hoe ontwikkel je risicomanagement binnen je organisatie? Welke keuzes zijn er en wat zijn belangrijke randvoorwaarden? Wil jij meer weten van risicomanagement, zodat je je rol beter kunt spelen en je het management hierover kunt adviseren? De opleiding Risicomanagement voor auditors en controllers geeft antwoord op deze vragen. Lees meer
Problemen bij Nederlandse Belastingdienst symptomatisch voor vertrouwen in de overheid
Michel Klompmaker
Het zat er al een tijdje aan te komen, maar vandaag in de namiddag moest het er dan toch van komen, de staatssecretaris van Financiën, drs. Menno Snel, heeft woensdag 18 december 2019 Zijne Majesteit de Koning verzocht hem ontslag te verlenen als staatssecretaris van Financiën. De Koning heeft dit ontslag, op voordracht van de minister-president, verleend. Lees meer
Oscar Bus en Hans Gorrée (VolkerWessels): “Politiek, kom met een duidelijk beleid, laat ons ondernemen en stop met DBFMO-tenders maar kies voor aparte inschrijvingen voor de verschillende onderdelen…”
